Wat zijn de bevindingen en aanbevelingen van het VN-Comité?

In hun slotopmerkingen van 5 september 2024 verwelkomde het Expertencomité van de Verenigde Naties ten eerste de vooruitgang die België heeft geboekt sinds de laatste evaluatie in 2014, met name de oprichting van adviesraden voor personen met een handicap in alle gewesten en gemeenschappen, de goedkeuring van het Federaal Actieplan 2021-2024 en de opname in onze Grondwet van het recht op inclusie en redelijke aanpassingen. 

Het Comité blijft echter bezorgd over vele aspecten die de rechten van personen met een handicap in België ondermijnen. De meest dringende zaken die volgens het VN-Comité moeten worden opgelost: 

• De hervorming van het systeem van bewindvoering ; er is dringend een verschuiving nodig van vertegenwoordiging van de persoon (door een bewindvoerder) naar ondersteuning voor de persoon, zodat de besluitvorming de wil en voorkeuren van de persoon met een handicap respecteert; vrederechters moeten beter ondersteund worden in hun werk (tenuitvoerlegging van een beschermingssysteem op maat en controle op het beheer van de bewindvoering) 
• De hervorming van de interneringsmaatregel voor mensen die op basis van een verstandelijke of psychische handicap ontoerekeningsvatbaar worden verklaard voor hun daden ; het Comité veroordeelt de vrijheidsberoving van onbepaalde duur alsook andere maatregelen en straffen op basis van handicap. 
• De dringende nood aan de-institutionaliseringsplannen die moeten leiden tot een reële keuzevrijheid van verblijfplaats en ondersteunende diensten voor zelfstandig wonen, waaronder persoonlijke assistentiebudgetten 

Unia is verheugd dat haar aanbevelingen en die van organisaties die personen met een handicap vertegenwoordigen door het Comité zijn gehoord.

In het bijzonder roept het VN-Comité de autoriteiten op om volgende acties te ondernemen: 

• De toegankelijkheidsverplichtingen uitbreiden naar bestaande gebouwen. Op dit moment gelden de toegankelijkheidsnormen alleen voor nieuwe gebouwen of ingrijpende renovaties. Het Comité roept ook op om de inspecties op te voeren en ervoor te zorgen dat toegankelijkheidsnormen daadwerkelijk worden toegepast. 
• Een actieplan opstellen voor de toegang tot en behoud van werk voor personen met een handicap en zorgen voor de overgang van maatwerkbedrijven naar de reguliere arbeidsmarkt. 
• Het stemrecht garanderen voor alle personen met een handicap en verplichten dat het hele verkiezingsproces (partijprogramma’s, debatten, stembureaus- en apparatuur,…) toegankelijk is. 
• Toegang tot gezondheidszorg garanderen, inclusief redelijke aanpassingen, op gelijke voet met anderen, zelfs in tijden van gezondheids- of klimaatcrises. Daarom zorgen voor noodplannen die rekening houden met de behoeften van personen met een handicap. 
• Ontwikkelen van een overgangsplan van bijzonder onderwijs naar inclusief onderwijs met de nodige ondersteuning, opleiding van het personeel en aangepaste onderwijsmethoden. 

Unia roept de autoriteiten dan ook op om onmiddellijk aan de slag te gaan om gevolg te geven aan de aanbevelingen van het Comité, in samenwerking met organisaties die mensen met een handicap vertegenwoordigen, het Vlaams Mensenrechteninstituut en Unia. Unia wijst erop dat het VN-Verdrag inzake de rechten van personen met een handicap juridisch boven het nationale rechtssysteem staat, wat betekent dat al onze wetgeving, praktijken en beleidsmaatregelen in overeenstemming moeten zijn met de bepalingen ervan. 

Welke rol speelt in deze tweede evaluatie ?

Unia is tijdens de hele evaluatieprocedure tussengekomen om een onafhankelijk beeld te geven van de situatie van de grondrechten van personen met een handicap in België en om ervoor te zorgen dat de aanbevelingen van het Comité zo relevant mogelijk zijn voor personen met een handicap.

In 2019 heeft Unia de lijst met vragen beïnvloed die het Comité aan de autoriteiten stelde en die de basis vormde van het Belgische rapport. In 2020 voerde Unia een bevraging uit bij personen met een handicap over de naleving van hun rechten en een andere over de impact van de COVID-crisis op hen en hun naasten. In 2021 stelde Unia een parallel rapport op om de informatie in het Belgische rapport te becommentariëren, te corrigeren en aan te vullen. In 2024 werkte Unia haar parallel rapport bij en nam deel aan het overleg met het Comité en de constructieve dialoog in Genève (zie hieronder).

Parallel rapport Unia (2024)

In het rapport dat naar het Comité werd gestuurd, vind je de bevindingen van Unia op de gebieden die onder het VN-Verdrag vallen. Deze vaststellingen zijn toegespitst op belemmeringen voor de inclusie van personen met een handicap, alsook op praktijken, beleidsmaatregelen of wetgeving die hun rechten niet eerbiedigen. Unia doet 87 aanbevelingen gericht op het wegnemen van deze belemmeringen voor inclusie.

Unia stelt in dit verband het volgende vast:

• Openbare gebouwen en de publieke ruimte, het openbaar vervoer, alsook de media en het internet, zijn nog steeds onvoldoende toegankelijk.
• In geval van een acute crisis of een ramp (de coronacrisis of de overstromingen in 2021) beschikt België nog niet over een crisisbeheersingsplan dat rekening houdt met mensen met een handicap.
• Ondersteunende diensten voor inclusie ontbreken en worden niet voldoende benut en gewaardeerd;
• De financiering van de specifieke behoeften van leerlingen met een handicap gaat grotendeels naar het buitengewoon onderwijs ;
• overheidsfinanciering is nog steeds hoofdzakelijk gericht op werkgelegenheid in maatwerkbedrijven en er worden te weinig middelen uitgetrokken om werkgelegenheid in de gewone sectoren te ondersteunen.
• De vrederechter dient zich nu systematisch uit te spreken over het stemrecht van personen met een beschermingsstatus.

Het rapport toont duidelijk aan hoe de schending van één recht ook leidt tot de schending van de andere grondrechten.

In overeenstemming met het samenwerkingsprotocol tussen Unia en Myria, het Federaal Migratiecentrum, heeft die laatste bijgedragen aan het opstellen van het parallel rapport voor de delen die betrekking hebben op hun bevoegdheden.

De interventies van Unia voor het VN-Comité (2024)

Tijdens de constructieve dialoog tussen België en het VN-Comité op 22 augustus 2024 stelden de experts van het Comité vragen aan de vertegenwoordigers van de verschillende overheden over de manier waarop België vooruitgang heeft geboekt in de concrete implementatie van de rechten van het Verdrag.

Unia kreeg het woord om de zitting te openen en te sluiten;

De vraag die voorlag: worden de rechten van personen met een handicap vandaag beter gerespecteerd dan 10 jaar geleden, toen het Comité voor het eerst aanbevelingen deed? Unia wees erop dat er, op een paar belangrijke vorderingen na, te weinig vooruitgang was geboekt op belangrijke gebieden als onderwijs, toegankelijkheid en de-institutionalisering.

Aan het einde van de dag benadrukte Unia haar bezorgdheid over de elementen waarover het niets hoorde:

1. Een expliciet antwoord over een verbod op segregatie
2. Een duidelijk engagement om de toegankelijkheid van bestaande gebouwen te garanderen
3. Wat de autoriteiten van plan zijn te doen om ondersteunende besluitvorming mogelijk te maken
4. Een toezegging om een einde te maken aan de onbeperkte vrijheidsberoving van geïnterneerde personen

Unia deed vervolgens een oproep aan alle Belgische autoriteiten om gebruik te maken van deze evaluatie:

“Gebruik het VN-Verdrag. Gebruik de aanbevelingen van het middenveld, de monitoringmechanismen en het Comité om een ambitieus plan op te stellen om alle artikels van het Verdrag effectief te implementeren.Op die manier kunnen we bij de volgende evaluatie van België bij u terugkomen en bevestigen dat de rechten van personen met een handicap in België vandaag inderdaad beter worden gerespecteerd dan 10 jaar geleden.”

• Opname van de besprekingen over de artikelen 1 tot en met 13 van het Verdrag (Interventie Unia tussen 22:40 en 27:45)
• Opname van de besprekingen over de artikelen 14 tot en met 33 van het Verdrag (interventie Unia tussen 2:55 en 2:58)
• Schriftelijke samenvatting van de dialoog op de website van het Comité
• Openings- en slottoespraken door Unia